آیه 46 سوره زخرف

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى‌ بِآياتِنا إِلى‌ فِرْعَوْنَ وَ مَلائِهِ فَقالَ إِنِّي رَسُولُ رَبِّ الْعالَمِينَ (46)

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى‌: و هر آينه بتحقيق فرستاديم موسى عليه السلام را، بِآياتِنا: به معجزات ما كه علامت روشن بود بر صحت نبوت او، إِلى‌ فِرْعَوْنَ وَ مَلَائِهِ‌: بسوى فرعون و اشراف قوم او. تخصيص اشراف به ذكر با بعثت آن حضرت بر تمام قوم به جهت تبعيت سايرين است به آنها، فَقالَ إِنِّي رَسُولُ رَبِّ الْعالَمِينَ‌: پس گفت موسى مر ايشان را بدرستى كه من پيغمبر پروردگار عالميانم.

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى‌ بِآياتِنا إِلى‌ فِرْعَوْنَ وَ مَلائِهِ فَقالَ إِنِّي رَسُولُ رَبِّ الْعالَمِينَ (46) فَلَمَّا جاءَهُمْ بِآياتِنا إِذا هُمْ مِنْها يَضْحَكُونَ (47) وَ ما نُرِيهِمْ مِنْ آيَةٍ إِلاَّ هِيَ أَكْبَرُ مِنْ أُخْتِها وَ أَخَذْناهُمْ بِالْعَذابِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ (48) وَ قالُوا يا أَيُّهَا السَّاحِرُ ادْعُ لَنا رَبَّكَ بِما عَهِدَ عِنْدَكَ إِنَّنا لَمُهْتَدُونَ (49) فَلَمَّا كَشَفْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِذا هُمْ يَنْكُثُونَ (50)

وَ نادى‌ فِرْعَوْنُ فِي قَوْمِهِ قالَ يا قَوْمِ أَ لَيْسَ لِي مُلْكُ مِصْرَ وَ هذِهِ الْأَنْهارُ تَجْرِي مِنْ تَحْتِي أَ فَلا تُبْصِرُونَ (51) أَمْ أَنَا خَيْرٌ مِنْ هذَا الَّذِي هُوَ مَهِينٌ وَ لا يَكادُ يُبِينُ (52) فَلَوْ لا أُلْقِيَ عَلَيْهِ أَسْوِرَةٌ مِنْ ذَهَبٍ أَوْ جاءَ مَعَهُ الْمَلائِكَةُ مُقْتَرِنِينَ (53) فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطاعُوهُ إِنَّهُمْ كانُوا قَوْماً فاسِقِينَ (54)

ترجمه‌

و بتحقيق فرستاديم موسى را با آيتهاى خود بسوى فرعون و بزرگان قومش پس گفت همانا من فرستاده پروردگار جهانيانم‌

پس چون آورد نزد آنها آيتهاى ما را آنگاه آنها از آن خنده ميكردند

و نمى‌نمايانديم بآنها هيچ آيتى را مگر كه آن بزرگتر بود از ديگرى و گرفتيم آنها را بعذاب باشد كه آنان بازگشت كنند

و گفتند اى مرد دانا بخوان براى ما پروردگارت را بآنچه عهد كرده است با تو همانا ما هدايت يافتگانيم‌

پس چون برطرف ساختيم از آنها عذاب را آنگاه آنها پيمان ميشكستند

و ندا كرد فرعون در قومش گفت اى قوم من آيا نيست براى من پادشاهى مصر و اين نهرها روان است از زير قصرهاى من آيا نمى‌بينيد

بلى من بهترم از اين كسى كه او خوار است و نزديك نيست كه بيان تواند كرد

پس چرا افكنده نشد بر او دستوانه‌هاى زرّين يا نيامدند با او فرشتگان پياپى‌

پس سبك كرد عقول قوم خود را پس اطاعت نمودند او را همانا آنها بودند گروهى متمرّدان.

تفسير

خداوند متعال براى تذكّر بندگان بحسن عاقبت اهل ايمان و سوء خاتمت اهل عصيان و تسليت خاطر پيغمبر خود از آزار كفّار و گفتار ناهنجار باز قصّه حضرت موسى را عنوان فرموده ميفرمايد ما او را با معجزاتى نزد فرعون و اكابر مملكت مصر فرستاديم و بعد از ادّعاء نبوّت و ارائه معجزات از قبيل عصا و يد بيضا كه مكرّر ذكر شده آنها در بدو امر خنديدند و تصوّر نمودند شعبده و سحر است و ما پى در پى معجزاتى از قبيل طوفان و جراد و قمّل و ضفادع و دم و طمس كه در سوره اعراف و يونس ذكر شد بآنها ارائه داديم كه هر يك از ديگرى بزرگتر بود چون هر يك در منتهاى وضوح و دلالت بر نبوّت موسى عليه السّلام بود چنانچه در مقام‌

جلد 4 صفحه 608

مدح جمعى ميگويند كه هر يك از ديگرى بهترند يا هر لاحقى از سابق خود بزرگتر بود باعتبار آنكه بيشتر نبوّت آنحضرت را اثبات مينمود و در عين حال همه اين آيات عذابهاى گوناگونى بود كه ما آنها را معذّب مينموديم به آن عذاب براى آنكه برگردند از راه باطل براه حقّ و اقرار نمايند بتوحيد خدا و نبوّت پيغمبرشان و بعد از اين عذابها يا عذابى كه فوق اينها بود كه از آن در سوره اعراف به رجز تعبير شده با كمال بى‌ادبى و جسارت گفتند اى ساحر ولى ظاهرا آنها اين كلمه را بما هر در فنون و دانشمند اطلاق ميكردند لذا قمّى ره و جمعى از مفسّرين آنرا بعالم تفسير نموده‌اند و در اين موقع مقصودشان اهانت نبوده و در هر حال استدعا نمودند از حضرت موسى كه از خداوند بخواهد بر حسب عهدى كه با خدا دارد كه اگر آنها ايمان بياورند مشمول رحمت شوند و عذاب را بردارد و قول دادند كه از اطاعت آنحضرت بيرون نروند و موحّد شوند و حضرت دعا فرمود و اجابت شد ولى آنها نقض عهد نموده بكفر خود باقى ماندند ولى فرعون ديد غالبا دلها متوجّه بحضرت موسى شده و نزديك است بتواند در مقابل او قيام نمايد اعيان مملكت مصر را جمع آورى نموده و شروع بسخنرانى و ياوه سرائى كرد كه آيا فرمانفرمائى و سلطنت مصر در خاندان من نبوده و فعلا از آن من نيست و اين نهرهاى منشعب از رود نيل در اطراف و جوانب قصر و عمارات من گردش نميكند آيا نمى‌بينيد و نميدانيد يا ميدانيد كه من پادشاه شما باشم بهتر است از اين شخص كه فقير و حقير است و استعداد فرمانفرمائى ندارد و نميتواند درست سخن بگويد و مقصودش اشاره بلكنت زبان آنحضرت بود كه سابقه داشت و بدعا رفع شده بود و بعضى گفته‌اند باز قدرى از سنگينى آن باقى مانده بود و گفت اگر او پيغمبر باشد چرا خداوند مانند پادشاهان براى او باز و بند يا دستبند طلا تهيّه ننموده يا چرا افواج ملائكه پى در پى بكمك او نميآيند خلاصه آنكه بقدرى از اين چرندها گفت كه عقول قوم را سبك نمود يا ابدان آنها را كه قيام نمودند باطاعت او چون آنها هم مانند فرعون اهل فسق و فجور بودند و الّا معلوم است كه نبوّت شخص بمعجزه ثابت ميشود و ملازم با ملك و سلطنت و مال و ثروت نيست و بازوبند يا دست‌بند طلا لازم ندارد و لازم نيست ملائكه علنا بكمك او بيايند بلكه انسب آنستكه‌

جلد 4 صفحه 609

پيغمبر در حالى باشد كه كسى به اجبار و طمع مال و جاه گرد او نگردد تا ايمان ايشان بخلوص نزديك و از اغراض دنيوى دور باشد و در نهج البلاغه در ضمن قصّه ورود حضرت موسى و هارون بر فرعون با عصا و لباس پشمينه و سرزنش آنملعون آن دو را بفقر و ذلّت اشاره باين نكته شده است.

وَ لَقَد أَرسَلنا مُوسي‌ بِآياتِنا إِلي‌ فِرعَون‌َ وَ مَلائِه‌ِ فَقال‌َ إِنِّي‌ رَسُول‌ُ رَب‌ِّ العالَمِين‌َ (46)

و ‌هر‌ آينه‌ بتحقيق‌ ‌ما فرستاديم‌ موسي‌ ‌را‌ ‌با‌ آيات‌ خودمان‌ بسوي‌ فرعون‌ و اشراف‌ قوم‌ فرعون‌ ‌پس‌ فرمود محققا ‌من‌ فرستاده‌ پروردگار عالمين‌ هستم‌.

قضاياي‌ موسي‌ و فرعون‌ ‌را‌ خداوند ‌در‌ بسياري‌ ‌از‌ سور قرآن‌ چه‌ بنحو تفصيل‌

جلد 16 - صفحه 37

و چه‌ باشاره‌ و خلاصه‌ و اختصار ‌براي‌ تذكّر و تنبّه‌ بيان‌ فرموده‌ و ‌در‌ اينجا ‌ما ‌به‌ تفسير ‌آيه‌ قناعت‌ مي‌كنيم‌:

وَ لَقَد أَرسَلنا مُوسي‌ بِآياتِنا آيات‌ موسي‌ بسيار ‌است‌ ‌در‌ يك‌ جا مي‌فرمايد فَذانِك‌َ بُرهانان‌ِ مِن‌ رَبِّك‌َ إِلي‌ فِرعَون‌َ وَ مَلَائِه‌ِ‌-‌ قصص‌ آيه 32‌-‌ عصا و يد و بيضاء يك‌ جا مي‌فرمايد‌قال‌‌به‌ فِي‌ تِسع‌ِ آيات‌ٍ إِلي‌ فِرعَون‌َ وَ قَومِه‌ِ‌-‌ نمل‌ آيه 12‌-‌ ‌در‌ اينجا بطور مطلق‌ مي‌فرمايد، و آيات‌ موسي‌ بسيار ‌است‌ چه‌ قبل‌ ‌از‌ رسالتش‌ ‌از‌ حين‌ انعقاد نطفه‌ زير تخت‌ فرعون‌ و عدم‌ ظهور حمل‌ ‌در‌ مادرش‌ ‌تا‌ حين‌ ولادت‌ و ‌در‌ رود نيل‌ انداختن‌ و ‌در‌ دامن‌ فرعون‌ بزرگ‌ شدن‌ و ‌از‌ پستان‌ هيچ‌ مرضعه‌ شير نخوردن‌ ‌تا‌ ‌به‌ بمادرش‌ برگشتن‌ و چه‌ آيات‌ ‌بعد‌ ‌از‌ رسالت‌ ‌تا‌ زمان‌ هلاكت‌ فرعونيان‌ و چه‌ ‌بعد‌ ‌از‌ هلاكت‌ فرعون‌ ‌در‌ بني‌ اسرائيل‌ ‌تا‌ حين‌ وفاتش‌ ‌که‌ شايد بتوان‌ ‌گفت‌ ‌از‌ صد ‌آيه‌ متجاوز ‌است‌ و ‌هر‌ كدام‌ ‌در‌ محل‌ ‌خود‌ شرح‌ ‌شده‌.

إِلي‌ فِرعَون‌َ وَ مَلَائِه‌ِ گفتند ملاء فرعون‌ رؤساء و درباريان‌ و وزراء و امراء فرعون‌ هستند و حضرت‌ موسي‌ منحصرا ‌بر‌ انها مبعوث‌ نشده‌ بلكه‌ ‌بر‌ تمام‌ قوم‌ فرعون‌ و ‌بر‌ بني‌ اسرائيل‌ و ذكر خصوص‌ ملاء ‌براي‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ بقيه‌ تابع‌ اينها بودند و اولا مأمور بدعوت‌ اينها ‌بود‌.

فَقال‌َ إِنِّي‌ رَسُول‌ُ رَب‌ِّ العالَمِين‌َ فرعوني‌ ‌که‌ الهي‌ جز ‌خود‌ قائل‌ نيست‌ و ‌گفت‌ بموسي‌ لَئِن‌ِ اتَّخَذت‌َ إِلهَاً غَيرِي‌ لَأَجعَلَنَّك‌َ مِن‌َ المَسجُونِين‌َ‌-‌ شعراء ‌آيه‌ 27‌-‌ و ‌گفت‌ ‌به‌ قوم‌ ‌خود‌ و درباريان‌ ‌خود‌ يا أَيُّهَا المَلَأُ ما عَلِمت‌ُ لَكُم‌ مِن‌ إِله‌ٍ غَيرِي‌‌-‌ قصص‌ آيه 38‌-‌ و ‌گفت‌ أَنَا رَبُّكُم‌ُ الأَعلي‌‌-‌ نازعات‌ ‌آيه‌ 24‌-‌ ‌در‌ چنين‌ حالي‌ حضرت‌ موسي‌ بفرمايد إِنِّي‌ رَسُول‌ُ رَب‌ِّ العالَمِين‌َ ‌که‌ اشاره‌ ‌به‌ اينكه‌ تو و درباريان‌ تو و قوم‌ تو ‌هم‌ داخل‌ ‌در‌ عالمين‌ هستيد و فرستنده‌ ‌من‌ رب‌ شماها ‌هم‌ هست‌.

]

(آیه 46)- فرعونیان مغرور و پیمان شکن: در اینجا به گوشه‌ای از ماجرای پیغمبر خدا «موسی بن عمران» و برخورد او با «فرعون» اشاره شده، تا پاسخی باشد به گفتار بی‌اساس مشرکان که «اگر خدا می‌خواست پیامبری بفرستد چرا مردی را از ثروتمندان مکّه و طائف برای این مأموریت بزرگ انتخاب نکرد»؟

ج4، ص373

می‌فرماید: «ما موسی را با آیات و نشانه‌های خود به سوی فرعون و اطرافیان و درباریان او فرستادیم» (وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسی بِآیاتِنا إِلی فِرْعَوْنَ وَ مَلَائِهِ).

«پس موسی به آنها گفت: من فرستاده پروردگار جهانیانم» (فَقالَ إِنِّی رَسُولُ رَبِّ الْعالَمِینَ).